به گزارش عمار فیلم، «پدر طالقانی» یک مستند پرتره آبرومند است. از یال و کوپال مستند پیداست که حسابی برایش مایه گذاشته شده و تهیه‌کننده با تحمل فراوان، صبر کرده که کار در طول سال‌های ۹۳ تا ۹۸ به سرانجام برسد.
کسانی که درگیر تولید مستند هستند می‌دانند که مصاحبه با اشخاص چقدر سخت است. از اعتمادسازی برای مصاحبه‌شونده‌ها تا هماهنگی قرار مصاحبه تا حفظ یکدستی بصری مصاحبه‌ها کاری است که معمولا مستندسازها همان ابتدا از آن انصراف می‌دهند و با چند آرشیو و یک نریشن مقاله‌گونه سر و ته قضیه را جمع می‌کنند؛ اما مصاحبه‌های ناب و بکر «پدر طالقانی» آنقدر جذاب و انبوه هست که به خودیِ خود مستندی درباره آیت‌الله طالقانی را دیدنی کند. مصاحبه‌ها آنقدر زیاد بوده که در نسخه صددقیقه‌ای مستند بعضی از مصاحبه‌شونده‌ها اصلا حضور ندارند یا فقط یک جمله از آن‌ها شنیده می‌شود.
مستند، سیر شخصیت آیت‌الله طالقانی را از سال ۱۳۴۲ که مبارزات ضدرژیم جدی‌تر شده است تا پایان زندگی ایشان روایت می‌کند. برای کسانی که آشنایی اندکی با تاریخ معاصر ایران و به‌ویژه تاریخ انقلاب دارند، «پدر طالقانی» سرنخ‌های خوبی برای پیگیری تاریخ می‌دهد و با تصویرسازی و بازسازی صحنه‌ها، ذهنیتی برای مخاطب می‌سازد که تاثیرش از مطالعه هر کتاب تاریخی بیشتر است. این تاثیر همزمان که جذاب و کاراست تهدیدی هم دارد: اینکه دعوا را به سطحی نازل فروبکاهد و همزمان راه را برای مخالف‌خوانی‌ها درباره شخصیت آیت‌الله طالقانی هموار سازد.
مساله این مستند پرتره مانند بسیاری از مستندهای این ژانر، مساله «مصادره» است: عده‌ای شخصیت مورد نظر را مصادره کرده‌اند و ما باید با شالوده‌شکنی از این مصادره، شخصیت را به جایگاه حقیقی خویش بازگردانیم. این نحوه مواجهه با سوژه، منفعلانه است و موجب می‌شود حقیقت شخصیت، لابه‌لای درگیری‌های ایدئولوژیکِ سطحی مخفی بماند و هیچ کشف و حرف تازه‌ای درباره شخصیت به گوش نرسد.
«مجاهدین خلق، آیت‌الله طالقانی را مصادره کرده‌اند و او را پدر نامیده‌اند». بخش عمده‌ای از توان مستند به ابطال این گزاره می‌گذرد. در حالی که اگر با غور در تفکرات و سیره آیت‌الله طالقانی و تفکرات او، هسته درونی شخصیتش و اتصالش به اسلام ناب محمدی را نشان می‌دادیم، بسیاری از شبهات مطرح شده و مصادره‌های انجام شده محلی از اعراب نداشت. اما وقتی شخصیت فرد را به ارتباطات او با سازمان مجاهدین یا کنش‌های روبنایی این شخصیت فرومی‌کاهیم، مجال، برای آوردن شواهد معارض باز می‌شود و فی‌المثل یکی از همان نماهای پایانی مستند در مراسم تشییع آیت‌الله طالقانی برای مخاطب سوال ایجاد می‌کند که چگونه به‌رغم برائت آیت‌الله طالقانی از «جوجه کمونیست‌ها» در نماز جمعه معروف، همچنان مسعود رجوی بالای سِن گرداننده مراسم تشییع است و اوست که سید احمد خمینی را برای سخنرانی به پشت تریبون می‌آورد؟ شاید تمرکز بر سخنرانی امام درباره آیت‌الله طالقانی پس از درگذشت او و رمزگشایی از این سخنرانی می‌توانست تمایز آشکارتری از آیت‌الله طالقانی با جریان‌های گوناگون سازمانی و روشنفکری و به‌ویژه منافقین را بازنمایی کند.
با این همه «پدر طالقانی» تجربه درخوری در مستندسازی تاریخ انقلاب است که مخاطب جوان را به تاریخ دعوت می‌کند و تاحدی سررشته تامل درباره شخصیت آیت‌الله طالقانی را به دست می‌گیرد. هر چند می‌توانست با جسارت و ایده‌مندی بیشتر، بحث‌انگیزتر شود.
سید علی سیدان
ورود به آرشیو
