روایت هپکو از ریل بحران تا احیای خط تولید

«بابا برام گل بیار، یه شاخه سفید، یه شاخه قرمز... عکس‌هاش رو که دیدم، حالم خراب شد. گفتم مردی که نمی‌تونه برای دخترش دو شاخه گل بخره، نباشه بهتره...»

این جملات از زبان یکی از کارگران هپکو در مستند «نان گزیده» بیان می‌شود؛ مردی که پس از تعطیلی کارخانه هپکو، از تأمین هزینه‌های ابتدایی زندگی خود و خانواده‌اش، حتی خرید دو شاخه گل برای دخترش، ناتوان بود. در شرایطی که بیکاری، فقر و بحران اقتصادی فشار سنگینی بر زندگی‌اش وارد کرده بود، او به نقطه‌ای رسید که تصمیم به خودکشی گرفت. اما خوشبختانه همکارانش مانع از وقوع این فاجعه شدند.

این واقعه تنها یک نمونه از شرایط دشوار کارگرانی است که سال‌ها در تلاش بودند تا صدای اعتراض و مطالباتشان به گوش مسئولان برسد. کارخانه هپکو، که زمانی نماد تولید و اشتغال در منطقه بود، به‌دلیل سیاست‌های اشتباه و مدیریت نادرست به تعطیلی کشیده شد و زندگی هزاران کارگر را به نقطه بحران رساند. این کارگران که از حقوق و مزایای اولیه خود محروم شدند، تنها خواسته‌شان احیای دوباره تولید و بازگشت به شرایط کاری عادلانه بود.

مستند «نان‌گزیده‌ها ۲» به کارگردانی محمدرضا حاج‌محمدحسینی، دومین بخش از مجموعه‌ای است که با نگاهی دقیق و میدانی به اعتراضات کارگری در اراک می‌پردازد. این مستند، ادامه‌ای بر «نان‌گزیده‌ها ۱» است؛ اثری که برای نخستین‌بار دوربین را به دل بحران کارخانه هپکوی اراک برد و روایت‌گر وضعیت دشوار کارگرانی شد که در پی واگذاری ناموفق این کارخانه به بخش خصوصی، با بیکاری، بی‌ثباتی و فشار معیشتی روبه‌رو شدند. در قسمت دوم، مستندساز تلاش کرده است ضمن بازنمایی ابعاد پیچیده‌تر این بحران، صدای کارگران را در فرآیند مطالبه‌گری به تصویر بکشد و شیوه‌های اعتراض و پیگیری آن‌ها را مستند کند. «نان‌گزیده‌ها ۲» از جمله آثار بخش «نقد درون‌گفتمانی» در عماریار است که در دوازدهمین جشنواره عمار نیز موفق به دریافت فانوس طلایی شد.

مستند «نان گزیده‌ها» روایت خود را از لحظه‌ای آغاز می‌کند که کارخانه هپکو، روزگاری نماد صنعت ملی، در نتیجه یک واگذاری مشکوک و غیرشفاف به دست مدیری ناتوان سپرده می‌شود؛ واگذاری‌ای که نقطه شروع بحران بود، نه راه‌حل آن. مستند در ادامه، با حرکت میان تصاویر آرشیوی، روایت کارگران، اسناد اقتصادی و بازخوانی وعده‌های بی‌ثمر مسئولان، نشان می‌دهد چگونه این کارخانه به تدریج از مسیر تولید خارج شد و به بن‌بستی مدیریتی و اقتصادی رسید.

در این سیر روایی، بحران فقط به تعطیلی یک واحد صنعتی محدود نمی‌ماند. مستند عمق این فاجعه را با ورود به زندگی کارگران هپکو نشان می‌دهد؛ کارگرانی که سال‌ها حقوق نگرفته‌اند، توان تأمین نیازهای اولیه خود را ندارند و با فروپاشی معیشت و کرامت انسانی‌شان مواجه شده‌اند. روایت‌هایی از فقر، بیماری، ناامیدی و حتی اقدام به خودکشی، به تدریج ابعاد انسانی بحران را آشکار می‌کند. مستند با تکیه بر روایت‌های میدانی، بی‌توجهی ساختار قدرت، سوءاستفاده‌های اقتصادی و سرکوب مطالبات صنفی را به تصویر می‌کشد و تبیین می‌کند که بحران هپکو، صرفاً یک مشکل کارگری نیست؛ بلکه آیینه‌ای است از یک سیاست‌گذاری معیوب که به بحران اجتماعی منجر شده است.

در بخشی از مستند «نان گزیده‌ها»، زمانی که اعتراضات کارگران شدت می‌گیرد، تغییرات ملموسی رخ می‌دهد. پس از ماه‌ها تجمعات اعتراضی و فشارهای اجتماعی که به بستن ریل راه‌آهن و برخوردهای امنیتی منجر شد، صدای کارگران بالاخره شنیده می‌شود. این اعتراضات، همراه با تلاش‌های شهید ابراهیم رئیسی به‌عنوان رئیس قوه قضائیه وقت و برخی روحانیون عدالتخواه که حمایت‌های معنوی و اجتماعی خود را از کارگران نشان دادند، منجر به صدور مصوبه‌ای از سوی هیئت وزیران برای بازپس‌گیری هپکو از دست سهامداران ناتوان می‌شود. با دخالت سازمان‌هایی مانند شستا و ایمیدرو، هپکو گام‌هایی هرچند کوچک به سمت احیای تولید برمی‌دارد. در این بخش از مستند، تلاش‌های کارگران برای بازگشت به تولید و دریافت حقوق خود، همراه با وعده‌های مسئولین، به‌عنوان نقطه‌ای مهم نشان داده می‌شود.

مستندهایی همچون «نان گزیده‌ها» نقش مهمی در آگاهی‌بخشی به عموم مردم و تاثیرگذاری بر سیاست‌گذاری‌ها دارند. این مستند، با ارائه‌ی تصویری ملموس از بحران‌های اجتماعی و اقتصادی، می‌تواند مسئولین را به بازنگری در سیاست‌های اقتصادی و خصوصی‌سازی وادار کند. از طریق روایت‌های انسانی و برخورد مستقیم با مشکلات کارگران، مستند به‌طور غیرمستقیم نشان می‌دهد که تغییرات واقعی در سیاست‌گذاری زمانی محقق می‌شود که مشکلات از زبان کسانی که آسیب دیده‌اند، شنیده شود و در تصمیمات اجرایی لحاظ گردد.

فاطمه عبدی