خانه » اخبار » یزدان پناه: مستند پرتره، صرفا بیوگرافی معمولی نیست/ نورمحمدی:ساخت مستند «فاطمه» چهار سال طول کشید

به گزارش «عمار فیلم»، سومین گعده هفتگی فیلم‌سازان جوان سینمای انقلاب به همت دبیرخانه جشنواره مردمی فیلم عمار با نقد و بررسی مستند «فاطمه» به کارگردانی معصومه نورمحمدی، در حسینیه هنر برگزار شد.

معصومه نورمحمدی کارگردان مستند «فاطمه» در ابتدای این برنامه در سخنانی، گفت: در ابتدا باید به این نکته اشاره کنم فردی که قرار بود از ساخت این مستند حمایت مالی کند گفته بود نهایتا ۲۵ میلیون تومان می توانم کمک کنم. البته اگر طرح شما برای ساخت این مستند تائید شود. گفتیم ما ۱۰ سال پیش با ۲۵ میلیون تومان فیلم می ساختیم. تازه برای جایی که هزینه رفت و برگشت و اسکان را خودشان تقبل می کردند. ما فیلمساز هستیم و طرح های بسیار خوبی هم برای ساخت مستند داریم. اما هرجا که می رویم جوری با آدم حرف می زنند که می گوییم به خدا پول در جیب نداریم وگرنه ما به شما کمک می کردیم.

وی افزود: دوستی زیادی با شخصیت مستند «فاطمه» دارم. آشنایی من با فاطمه نواب صفوی به سال ۹۱ برمی گردد و تا امروز نزدیک به ۵ سال است که با همدیگر دوست هستیم. شاید در نگاه اول بگویید که از نظر ظاهری اصلا شباهتی با هم ندارید، ولی اینگونه نیست. بعد از مدت ها ارتباط تلفنی با هم اولین باری که یکدیگر را ملاقات کردیم نزدیک به ۱۵ دقیقه در آغوش هم گریه کردیم.

این کارگردان ادامه داد: در ابتدا قصد داشتم مجموعه ای درمورد خانم هایی که در جنگ حضور داشتند بسازم. برای همین پیش یکی از دوستان رفتم و این موضوع را با او درمیان گذاشتم ولی گفت پولی برای ساخت مجموعه مستند نداریم و از من درخواست کرد تا مستند را در یک قسمت و در مورد فاطمه نواب صفوی که بعدها به شخصیت مستند من تبدیل شد تولید کنم.

نورمحمدی: ساخت مستند «فاطمه» چهار سال طول کشید

نورمحمدی خاطرنشان کرد: من این خانم را به صورت تیتروار می شناختم. دوستم با دادن توضیحات بیشتری درمورد خانم فاطمه نواب صفوی او را یکی از شجاع ترین و دلیرترین زنهایی دانست که در زندگی دیده است. سپس داستان هایی را از او برای من تعریف کرد. بخصوص برخوردهایی را که آن شخص با این خانم در جبهه داشته است.

وی اضافه کرد: صحبت های زیادی با خانم نواب صفوی کردیم. برای او بسیار سخت بود که بخواهد به من اعتماد کند. اما در نهایت برای ساخت مستند موافقت کرد. مقداری که جلو رفتیم گفت استخاره کردم و بد آمده است. اما به او گفتم که استخاره به دل است و به این موضوع توجهی نکند.

نورمحمدی عنوان کرد: هر نوبت قرار ما برای انجام یک جلسه فیلمبرداری بین ۶ تا ۸ ماه طول می کشید. در نهایت ساخت این مستند چهارسال طول کشید. به طور مثال برای قسمتی از مستند قرار بود به چابهار سفر کنیم که این برنامه چهار ماه طول کشید تا انجام شد.   

چنین سوژه هایی برای تاریخ حرف دارند

خانم کاظم زاده، خبرنگار جنگی دفاع مقدس و همسر شهید اصغر وصالی هم در این گعده در سخنانی با تبریک به کارگردان بخاطر ساخت مستند «فاطمه» عنوان کرد: شخصیت فاطمه را میشناسم، می دانم که در جنگ بودند و حرف های بسیاری به دلیل قرارگیری در موقعیت های حساس برای تاریخ و فرداها دارند.

وی افزود: سالها است که فاطمه نواب صفوی را می شناسم و زمانی که برای اولین بار مستند «فاطمه» را دیدم خیلی علاقمند و کنجکاو بودم که ببینم این کار چگونه ساخته شده است. می توانم به این موضوع اشاره کنم که برای تمام کارهایی که تا امروز انجام نشده است ساخت این مستند می تواند یک شروع و قدم باشد.

کاظم زاده بیان کرد: زمانی که فیلم را دیدم همانند عنوان خود، فاطمه است. این فاطمه، خانمی جنگجو، روزنامه نگار، خبرنگار و مادر است. در این مستند به هرکدام از این جنبه های او فقط اشاره ای کوتاه شده است.

وی ادامه داد: تا امروز کسی او را نمی شناخت. اما از این زمان به بعد در ذهن دختر من این سوال مطرح می شود که فاطمه جنگجو چه کسی است؟ پس باید بیاییم و فاطمه جنگجو را بسازیم. او حرف های زیادی از شهید چمران، جنگ و خلوت های خودش می گفت، یکی بیاید و این فاطمه جنگجو را بسازد.

معصومه نورمحمدی، کارگردان مستند در همین باره گفت: چهار سال منتظر شدم، پافشاری کردم و با او دوستی و رفاقت کردم تا او به من اعتماد کرد تا توانستم وارد خانه وی بشوم البته در حال حاضر ما حتی عیددیدنی هم به خانه یکدیگر می رویم.

خانم کاظم زاده نیز در تکمیل سخنان کارگردان مستند «فاطمه» ادامه داد: می خواهم به این نکته اشاره کنم که ساخت مستند درباره افرادی چون فاطمه نواب صفوی کار سخت و ناشدنی است. اینکه شما توانسته اید او را پای کار بکشانید، حرکت بسیار سخت و بزرگی انجام داه اید.

مستند پرتره، بیوگرافی معمولی نیست

در ادامه این برنامه زهره یزدان پناه، منتقد در سخنانی گفت: شناخت خیلی دوری از خانم فاطمه نواب صفوی داشتم. او سخت گیری های خاص خودش را دارد. از طرف دیگر او جزء شخصیت هایی هستند که من به شدت وی را دوست دارم. اولین چیزی که به ذهن من رسید این بود که چقدر خوب شد کسی رفت و او را به عنوان یک سوژه کشف کرد.

یزدان پناه خطاب به کارگردان مستند عنوان کرد: یکی از سوالاتی که در ذهنم بود این است که با آن شناختی که دورادور داشتم ساخت آن چقدر طول کشیده است. البته چهار سال زمان بسیار زیادی برای تولید چنین مستندی است. شما صبوری زیادی کردید. شاید اگر من بودم عطایش را به لقایش می بخشیدم.

این منتقد خاطرنشان کرد: به شما تبریک می گویم که به عنوان یک خانم از موضع خودتان کوتاه نیامدید و این کار را به سرانجام رساندید. البته سوژه فوق العاده بود، منتها در عین اینکه نقاط قوت بسیاری داشت، یک سری نواقصی هم بود که شاید بخشی از آن به سرسختی سوژه و طولانی شدن زمان ساخت مستند برمی گردد.

وی اضافه کرد: مستند از جنبه محتوایی دارای سوژه ای بسیار مناسب و قصه خوبی است. اما اینکه این قصه را چگونه روایت کنیم، خودش داستانی است. در گذشته به مستندهای پرتره خیلی کم توجهی می شد و کمتر کسی هم به سمت آن می رفت اما خوشبختانه چند سالی است که سمت و سوی کارگردان ها به ساخت این مستندها معطوف شده است.

یزدان پناه یادآور شد: مستند پرتره، ویژگی هایی را دارد که هدف کارگردان ها از ساخت چنین کارهایی مطرح کردن شخصیتی است که در عرصه های مختلف شاخصه های خاص و مهمی دارد. تا اگر جامعه او را تا به حال ندیده، او را ببیند و اگر او را کمتر دیده، بیشتر ببیند.

این منتقد عنوان کرد: مستند پرتره فقط بیوگرافی معمولی نیست بلکه در آن باید بخشی از زوایای پنهان شخصیت مورد نظر کشف و سپس روایت شود. در واقع در جریان ساخت چنین کارهایی این زوایای پنهان در بیان روایت ها، خاطرات و مثال هایی که شخصیت مستند بیان می کند رو می آیند.

وی اظهار داشت: بیرون کشیدن این زوایای پنهان یکی از مهمترین وظایف کارگردان است. در حقیقت کارگردان وقتی در جریان ساخت مستند به زوایا و لایه های مختلف شخصیت فیلم خود وارد می شود در نهایت اوست که می سنجد چه مطالبی را در مستند بیاورد و از چه موضوعاتی استفاده نکند.

روایت از یک دستی خارج شده است

یزدان پناه تصریح کرد: خانم فاطمه نواب صفوی شخصیتی یک بعدی نیست بلکه دارای شخصیتی چند بعدی است، از آن دسته از افرادی است که آنقدر باید با وی نشست و برخاست کرد تا بتوان به او نزدیک شد و اطلاعاتی را از وی به دست آورد. من از مستند پرتره این توقع را دارم که شخصیت خانم فاطمه نواب صفوی را بیشتر به من معرفی کند. البته درصدی از این موضوع را به پای چهار سال طول کشیدن ساخت این مستند و مقاومت هایی که ایشان داشتند می گذارم.

این منتقد خاطرنشان کرد: نکته دیگری که باید درباره مستند پرتره به آن اشاره کنم این است که شخصیت ما بهانه ای است برای اینکه به مسائل درجه دوم زندگی او بپردازیم. البته اگر خوب دقت کنیم متوجه می شویم که این موضوعات برای آن شخصیت، اولویت نخست را دارند.

وی اضافه کرد: در روایت های این مستند سکته هایی می بینیم که روایت را از یک دستی خارج می کند. در ضمن یک سری ابهامات در مستند وجود دارد که باید رفع می شد. خوب بود که حداقل چند اشاره ای کوتاه و گذرا به دوران کودکی و نوجوانی او می شد. بخصوص دوران تحصیل وی در دبیرستان که با توجه به سرسختی آن زمان و اینکه مشهور بود دختر چه کسی است قطعا مشکلاتی داشته است.

یزدان پناه خطاب به کارگردان اثر عنوان کرد: ابتکار جالبی هم که در ساخت مستند انجام داده بودید. در جایی که احساس می کردید روایتی ندارید از زیرنویس استفاده می کردید تا اطلاعات لازم و کافی را به مخاطبان خود بدهید.

فیلم مستند یک دایره المعارف نیست

خانم جزینی، یکی از اکران کنندگان مردمی جشنواره عمار هم که این مستند را در مسجد اکران کرده بود، درباره بازخوردهای این اکران گفت: همه قریب به اتفاق اعتقاد داشتند موضوعی که برای ساخت مستند انتخاب شد عالی است و مخاطب را به خود جذب کرده است. ولی واقعیت این است که بعد از اینکه مقداری از پخش فیلم گذشت مجبور شدیم برای یک لحظه فیلم را قطع کنیم تا به مخاطبان بگوییم ایشان دختر نواب صفوی هستند.

وی افزود: مخاطبان می گفتند خیلی خوب بود در مستند همانگونه که در مورد شهید چمران صحبت کردند در مورد پدرشان شهید نواب صفوی نیز صحبت می کردند. همچنین اگر در اول فیلم کار معرفی خودشان را انجام می دادند مخاطبان با هیجان بیشتری پای دیدن مستند می نشستند.

معصومه نورمحمدی کارگردان مستند «فاطمه» در پاسخ به صحبت های خانم کاظم زاده خاطرنشان کرد: همیشه در جلسات نقد و بررسی به این نکته اشاره می کنیم که یک فیلم مستند یک دایره المعارف نیست. از یک فیلم ۳۰ دقیقه ای چه قدر اطلاعات می توانیم بیرون بکشیم؟ نقطه مثبت این مستند ایجاد سوال برای مخاطبان است تا آنها با تحقیق به جواب آن دست پیدا کنند.ولی اگر من می خواستم همه این ها را جواب بدهم زمان آن طولانی می شد و کسی حوصله دیدنش را نمی داشت.