مقدمه: با آغاز هفته‌ی هنر انقلاب اسلامی، نام و مسیر سید مرتضی آوینی دوباره در فضای فرهنگی کشور پررنگ می‌شود. این هفته اما، فراتر از بزرگداشت یک هنرمند شهید، فرصتی برای بازاندیشی درباره نسبت هنر امروز با روح متعهد و انقلابی است.در این یادداشت، چهار مستند را مرور می‌کنیم که هر یک به بازخوانی خاستگاه‌ها، چهره‌ها و جریان‌های مؤثر در پیدایش و گسترش هنر متعهد و انقلابی می‌پردازند.«شکوفه‌های زمستان» روایتی از خاستگاه هنر متعهد انقلاب
در معرفی جریان‌های اثرگذار بر پیدایش هنر انقلاب اسلامی، مستند «شکوفه‌های زمستان» به کارگردانی تورج کلانتری، تصویری عمیق و کمتر دیده‌شده از خاستگاه‌های هنر متعهد در تهران دهه ۵۰ ارائه می‌دهد. این مستند با تمرکز بر مسجد جوادالائمه در محله ۳۰ متری جی، تلاش جمعی از جوانان دغدغه‌مند را در مقابله با تهاجم فرهنگی رژیم پهلوی بازتاب می‌دهد؛ نسلی که با تکیه بر ظرفیت‌هایی چون مسجد، کتابخانه، گروه‌های سرود و تئاتر خیابانی، زمینه‌ای تازه برای پیوند میان هنر و باورهای دینی فراهم کردند. چهره‌هایی چون مرحوم امیرحسین فردی، فرج‌الله سلحشور و بهزاد بهزادپور در همین فضا رشد کردند و بعدها به چهره‌های اثرگذار هنر انقلاب بدل شدند. عنوان «شکوفه‌های زمستان» نیز اشاره‌ای نمادین به ظهور نسل تازه‌ای از هنرمندان متعهد در دوره‌ای دارد که فضای فرهنگی کشور با محدودیت‌ها و فشارهای فراگیر مواجه بود.
«رزم آرزم» روایتی از نوآوری در موسیقی انقلاب
اما تورج کلانتری در دیگر اثر خود به نام «رزم‌آرزم» زندگی و نقش‌آفرینی استاد هادی آرزم، از چهره‌های اثرگذار موسیقی انقلابی، را به تصویر می‌کشد. هنرمندی که با تلفیق دانش موسیقی آکادمیک و شور انقلابی، مسیر تازه‌ای را در هنر مذهبی ایران گشود. این مستند با تمرکز بر دوران شکل‌گیری سرودهای انقلابی، از ماجرای اجرای مخفیانه سرود «خمینی ای امام » آغاز می‌کند و به‌مرور، تلاش‌های آرزم برای ارتقاء سطح هنری این آثار را به تصویر می‌کشد. او با بهره‌گیری از ساختار موسیقی آکاپلا، سبک چندصدایی (هارمونیک) را وارد تواشیح‌های مذهبی کرد و با گروه «اهل بیت» به خلق آثاری پرداخت که نه‌تنها در فضاهای مذهبی، بلکه در فضای موسیقی دینی ایران نیز نقطه عطفی شدند.
«چشمه‌ای در میان‌چال»، بازخوانی نقش دین و هنر در بیداری فرهنگی
مستند «چشمه‌ای در میان‌چال» به کارگردانی مهدی علاالدینی، روایتگر تلاش‌های فرهنگی حاج محمد مدنی، روحانی جوان و روشنفکر کاشانی در دهه ۴۰ است. این مستند، نشان می‌دهد که چگونه این شخصیت برجسته ، با تأثیرپذیری از جریان روشنفکری مذهبی در تهران، در برابر فرهنگ غرب‌گرایانه رژیم پهلوی ایستادگی کرد و انجمن دینی در دبیرستان امام کاشان تأسیس نمود. همچنین، این مستند، نحوه شکل‌گیری گروه‌های سرود و نمایش‌های دانش‌آموزی در مساجد را به‌طور مؤثر نشان می‌دهد و نقش مسجد میان‌چال را در پرورش استعدادهای فرهنگی و انقلابی جوانان برجسته می‌سازد.
«از ساقه تا صدر»، ادای دین به یک شاعر و مبارز انقلابی
مستند «از ساقه تا صدر» به کارگردانی امیر مهریزدان، روایتی دقیق و تأثیرگذار از زندگی سیدعلی موسوی گرمارودی، شاعر متعهد و مبارز دوران پیش از انقلاب است. این اثر با نگاهی جزئی‌نگر، مسیر زندگی او را از کودکی در محله چهارمردان قم روایت می‌کند؛ جایی که زیر نظر پدری عالم و روشن‌نگر پرورش یافت. سپس مخاطب را با چگونگی شکل‌گیری شخصیت انقلابی‌اش در عرصه شعر و مبارزه آشنا می‌سازد.
مستند «از ساقه تا صدر» با بهره‌گیری از تصاویر آرشیوی، روایت‌های شخصی و لحن شاعرانه، نشان می‌دهد که گرمارودی چگونه با سرودن اشعار تند علیه استبداد و صهیونیسم، و با فعالیت‌هایی چون انتقال اسامی زندانیان سیاسی، به صف مبارزان انقلاب پیوست و شکنجه‌های ساواک را نیز تاب آورد.
جمع‌بندی: این چهار مستند، هر یک روایتی منحصربه‌فرد از بسترهای پیدایش هنر متعهد در ایران ارائه می‌کنند؛ این آثار با تمرکز بر بسترهای فرهنگی مساجد، جریان‌های موسیقی انقلابی، و نقش‌آفرینی شاعران و روحانیون، تصویر روشنی از تعامل هنر و باور را ترسیم می‌کنند. بازخوانی این آثار، تنها یادآوری گذشته نیست، بلکه تأکیدی است بر ظرفیت‌های مغفول‌مانده‌ای که می‌توانند الهام‌بخش مسیر آینده هنر انقلاب باشند.
از کار در معدن به‌عنوان سخت‌ترین کار دنیا نام می‌برند، به‌ویژه اگر بحث حفاری و استخراج زیرسطحی و در عمق زمین باشد. فضای تاریک معدن که با چراغ تونلی روی…ادامه
«میانداران» نه‌تنها مشکلات گذشته هادی‌آباد را روایت می‌کند، بلکه به چالش‌های کنونی آن نیز می‌پردازد. مستند نشان می‌دهد که این محله چگونه از دوره‌ای بحرانی عبور کرده و اکنون با…ادامه
مقدمه: با آغاز هفته‌ی هنر انقلاب اسلامی، نام و مسیر سید مرتضی آوینی دوباره در فضای فرهنگی کشور پررنگ می‌شود. این هفته اما، فراتر از بزرگداشت یک هنرمند شهید، فرصتی…ادامه
ورود به آرشیو
