خانه » یادداشت » نگاهی به مستند‌های جشنواره عمار / زمین‌فروشی یا ترویج پدیده سرایدار شدن؟!

به گزارش «عمار فیلم»، مستند «مهاجران» به‌کارگردانی سهیلا محمدپور مطالبه­‌گری و تلاش جوانی روستایی را به‌تصویر می­‌کشد که به‌دنبال بازنمایی واقعیت تلخ اجتماعی فروش زمین­‌های زراعی به خوش­‌نشینان شهری و تغییر کاربری زمین‌های روستایی در استان گیلان است. این ویلاسازی‌ها، مردم بومی منطقه را با بی­‌عدالتی در خرید و فروش زمین­‌های­شان و تولید پدیده سرایدار شدن مواجه ساخته است.

از سویی از میان رفتن بافت سنتی، تغییر هویت و فرهنگ، تداخل فرهنگی، دست‌فروشی زنان و مردان روستایی، کمبود منابع و انرژی، قطعی برق و کم‌­آبی که با افزایش دوبرابری جمعیت در مناسبت­‌های خاص در استان­‌های شمالی به‌علت نبود زیرساخت­‌های توسعه روستایی ایجاد می­‌شود، تصاحب منابع و اراضی طبیعی با هدف ترویج گردشگری سوداگران، حاشیه­‌نشینی کشاورزان با فروش زمین­‌هایشان، ورود اتومبیل‌ها به حریم جاده‌ای که محل تردد دام و طیور است و تصادفات ناشی از آن، مواردی است که به مشکلات روستاییان دامن می‌­زند.

مستند مهاجران نگاه انتقادی به پدیده فروش زمین در شمال کشور به غیربومیان دارد. مستند به‌آرامی روند رو به رشد همراه با فراز و فرودهای مطالبه­‌گری جوانی را نشان می‌­دهد که در صدد است علاوه بر اقناع چهره به چهره هم­‌محلی­‌های خود، با نهاد حاکمیت نیز تعامل کند و به مطالبه­‌گری خود که در نگاهش مطالبه­‌گری نسل آینده است، جامه عمل بپوشاند، با وجود این، مستند­ساز به‌اقتضای ساختار رئالیستیک مستند در جریان بازنمایی واقعیت ما را با مسائل، مشکلات و جریاناتی مواجه می­‌کند که فراتر از مسئله اجتماعی است و نمی‌تواند به علل ساختاری مشکلاتی که پیش‌ِروی روستاییان و کشاورزان قرار گرفته است پاسخ دهد و همچنان تا پایان مستند این امر لاینحل می‌­ماند.

«مهاجران» قبل از آن‌که درباره پدیده زمین‌فروشی باشد، درباره مقوله مطالبه‌­گری و مسئولیت اجتماعی و درک آن توسط کاراکتری تحت عنوان آقای بهاری است که در ساحت مستند در تلاش است با رویکردی آگاهانه، هم‌محلی‌­های خود را از آسیب و تبعات فروش زمین به غیربومیان آگاه سازد.

نگاه و برخورد قیم‌مآبانه کاراکتر مستند سبب شده است که مطالبه‌­گری او مورد توجه هم‌محلی­‌هایش قرار نگیرد و پارادایمی که جوان فعال روستایی به مطالبه‌­گری نگاه می­‌کند، واقعیتی به‌وجود آمده است که در شرایط اجتماعی موجود مردم باید مطالبه‌­گر حقوق­شان باشند اما به‌علت مشکلات اقتصادی و معیشتی، این رویه به بی‌­تفاوتی اجتماعی منجر شده که روند مطالبه‌گری وی را نیز با رکود همراه ساخته است.

مستند به روح و ساحت جامعه اشاره دارد و روایتی را می­‌سازد که به‌خوبی روایت مطالبه­‌گری پیگیرانه را با وجود به بن­‌بست رسیدن­‌های مکرر بازنمایی می­‌کند، با این حال می‌توان تا حدودی روند کسالت‌بار تلاش و تکاپوی جوان روستایی را در سکانس­‌های مختلف مستند مشاهده کرد.

اشاره به آسیب‌­زایی طرح هادی برای استان­‌های شمالی کشور در گفتگو با معاون پیشگیری از وقوع جرم دادگستری استان گیلان، لایه عریان‌­تر واقع‌­گرایانه‌­ای را مورد تمحض قرار می‌­دهد که نقیصه ساحتی قانونی را به‌دنبال دارد. طرح هادی، بافتموجود روستا را به‌دقت زیر ذره‌بین می‌برد و اصلاح و ساماندهی آن را در دستور کار قرار می‌دهد. به‌روایتعرف، درطرح هادی، اراضی کشاورزی جایگاهی ندارند، انگار اطراف روستا را خط‌کشی کرده‌اند تا مرز و حدودش را برجسته کنند و با صدای بلند به همه اعلام کنند که؛ این قسمت، مختصزمین‌های مسکونی و تجاری است و بعد از این مرز می‌توانید به کشاورزی و زراعت مبادرت ورزید.

در بعض از سکانس­‌های مستند، جوان روستایی که درمانده و خسته از ناملایمات مطالبه‌­گری مردمی و حاکمیتی است، ترانه­ میرزا کوچک‌خان را که ترانه‌­ای ملهم از فولکلور مردم گیلان در مایه دشتی است، زیر لب زمزمه می‌­کند، شعری بومی که اگر در مفاهیم آن دقیق شویم، عمق درد ناشی از رنج میرزا را می‌توان مستفاد کرد، این شعر از یک سو تنهایی میرزا را نشان می‌دهد و از سویی دیگر حاکی از انتظار مردم گیلان است که به‌نظر می­‌رسد جوان روستایی با زمزمه این شعر، تنهایی خود را در آماج مطالبه­‌گری‌­اش با انتظار نسل آینده عجین می‌­کند و مرهمی بر آلام خود می‌­گذارد.

شاید در نگاه اول، ابتدا و پایان مستند که با عدم فائق آمدن مطالبه­‌گری اجتماعی جوان روستایی همراه است و هیچ نتیجه‌ای از آن گرفته نمی‌شود، بی‌حاصل به‌نظر برسد، نمی‌دانیم که این تلاش­‌های مستمر به کجا ختم می‌شود و فروش زمین­‌های کشاورزی و تغییر کاربری آنها چه سرنوشتی دارد، این امر کوتاهی در پرداختن به مقوله زمین‌فروشی نیست، بلکه بیان مسئله­‌مندی موضوع و آگاه‌سازی مخاطبینی است که دستمایه پیگیری و مطالبه­‌گری فعال اجتماعی را بازنمایی می­‌کند که در بسیاری از موارد با بخت و اقبالی عمومی نیز روبه‌رو نمی‌شود.

پروانه بیاتی