خانه » یادداشت » مستند «ایکسونامی»، بودن یا نبودن مساله این است؟!

به گزارش «عمار فیلم»، انقلاب جنسی یکی از موضوعات مهم در جامعه شناسی است که در علل شناسی برهنگی در غرب موثر است. غربی که تا قبل جنگ جهانی اول پوشیدگی زنان حتی در فیلم‌های سیاه و سفید به‌خوبی محسوس بود. اما به‌راستی چه می‌شود که غرب به ناگاه مسیر خود را تغییر می‌دهد و به وضعیت کنونی می‌رسد که کمتر کسی به آن پرداخته است. در این راستا، مستند «ایکسونامی» به کارگردانی محسن آقایی و تهیه کنندگی محمدرضا بورونی، داستان یک پورن‌استار آمریکایی و تجربه او برای رسیدن به آزادی‌های جنسی در ایالات متحده را برای مردم ایران روایت می‌کند. موضوع مستند که محصول مشترک ایران و آمریکا معرفی می‌شود، مسئله انقلاب جنسی در ایالات متحده و وقایع مرتبط با آزادی‌های فردی در حوزه جنسی طی یک قرن اخیر در این کشور است.

«ایکسونامی» مستند جنجالی است که برای اولین بار در مشهد رونمایی شد؛ مستندی که باز هم برای اولین بار از یک پورن‌استار در روایت خود استفاده کرده است، اما سؤالی که خارج از حواشی آن به ذهن متبادر می‌شود، این است چنین مستندی در جشنواره مردمی عمار چه می‌کند. مستندی که بازیگر آمریکایی را استخدام کرده تا حرف خود را بزند مطمئناً کم‌هزینه نیست پس چرا جشنواره مردمی عمار که اکثراً کارهایش با هزینه‌های مردمی ساخته می‌شود، آن را پوشش می‌دهد ولی با دیدن فیلم ممکن است نظرتان عوض شود عمار بعد از فتنه ۸۸ و فراخوان رهبری نسبت به اینکه حقیقت را بگویند شکل گرفت درست است برخی از عماریون از نظر توان مالی با تصوّری که ما داریم فرق دارند اما مهم تأثیرگذاری و محتوای اثر است.

مستند «ایکسونامی» که نامش را از سونامی یا همان زلزله و موج وحشتناک شرق آسیا گرفته است به معضل جنسی و تاریخچه آن در غرب و آمریکا می‌پردازد. برخلاف تصوّر این مستند آن‌قدرها با محوریت یک بازیگر زن پورن شکل نگرفته، هرچند این اتفاق ناخواسته بود؛ چه آنکه در ابتدای فیلم، مستندسازان می‌گویند با مشکلاتی در تولید روبرو شده‌اند. چنان‌که شخصیت اصلی که قرار بود راوی مستند باشد به دلیل بیماری نتوانست با آنها همکاری کند و بازیگر جایگزین نیز به دلایل نامعلوم بعد از تولید قسمتی از مستند از ادامه کار سرباز زده است و خود آنها هم به دلیل مشکل ویزا نتواستند به آمریکا سفر کنند به همین دلیل روند مستند از ایده اولیه خارج شده و به یک مستند آرشیوی تبدیل شده است؛ اتفاقی که به نظر می‌آید به نفع جریان فیلم هم تمام شده است و تولیدکنندگان را به ناچار به سمت تحقیق و استخراج منابع و مطالب ناب کشانده است.

«ایکسونامی» بیشتر یک مستند جامعه شناختی است که با کمک آرشیو و نوع بیان راوی، سعی کرده خود را به مردم نزدیک کند؛ از سوی دیگر اتفاقات کشور و روند غربی‌سازی که در ایران رخ می‌دهد باعث می‌شود تا مردم بیشتر با این مستند ارتباط برقرار کنند، اما در قسمت‌هایی از کار «ایکسونامی» که می‌توانست به مستندی بین المللی تبدیل شود به یک تولید درون وطنی تبدیل شده و مصادیقش تنها برای کسانی که کاربران فعال در شبکه‌های اجتماعی هستند، قابل فهم است. این مستند، خواه ناخواه، جریانی شده که اطلاعات نابی دارد اما روند فیلم و انتقال اطلاعات بسیار کشدار و طولانی شده که خارج از حوصله بیننده است مگر آن‌که دانشجو یا محقق اجتماعی باشید. برخی سانسورها در تصاویر بی‌ربط و نابجاست و برخی جاها به زیاده‌گویی کشیده می‌شود؛ شاید می‌شد از «ایکسونامی» چند مستند اجتماعی دیگر استخراج کرد اما شاید تولید کنندگان می‌دانستند استفاده از مستندهای آرشیوی غربی برای تولید یک فیلم مستقل نیاز به برش‌های بیشتری دارد و برای همین هم ناخواسته فیلم با همه مطالب جذابش، طولانی و خسته کننده می‌شود.

«ایکسونامی» اما همان‌گونه که گفتیم محتوای خوبی دارد که نشان می‌دهد شبکه مستند در خرید و پخش مستندهای تلویزیونی خود، کوتاهی زیادی داشته است، اتفاقی که باعث شده تحقیقات و پی‌گیری‌های تولید کنندگان این مستند را خاص معرفی کنند، در هر صورت باید به تولید کنندگان آن تبریک گفت کاری را کردند که خیلی از ما می‌توانستیم انجام بدهیم، اما عمار همان کسی است که می‌توانستیم‌ها را عملی می‌کند و حقیقت را با صدای بلند برای مخاطبی که نمی‌داند فریاد می‌زند؛ شاید شما هم برخی اطلاعات این مستند را می‌دانستید اما تاکنون هیچ‌کس محتوای انقلاب جنسی و پایان ایدز و… را به صورت مستندی مردمی در نیاورده بود. به امید آن‌که این فیلم علاوه بر مردم باعث بیداری مسئولان شبکه مستند و سینمای تجربی و.. هم شود تا بدانند چگونه می‌شود آثاری اثرگذار و تاریخ‌ساز ساخت و به جامعه آگاهی داد.

معصومه طاهری؛ نویسنده و روزنامه‌نگار