با صدای سوت داور، ۹۰دقیقه دویدن بین ۲۲ بازیکن هر دو تیم شروع می‌شود؛ دویدن‌هایی که گاه نفس‌ها را در سینه تماشاچی‌های حاضر در استادیوم و جعبه‌سیاه جادویی حبس می‌کند و گاه حاشیه‌هایی را به دنبال دارد که از متن جلوتر می‌زند و کل یک بازی را زیرسوال می‌برد. «فوتبال» از آن ورزش‌هایی است که حتی اگر علاقه‌ای به تماشای آن و دنبال کردن اخبارش نداشته باشی، اما وقتی اسم جام جهانی به میان می‌آید، تمام بازی‌های مربوط به تیم ملی کشورت را دنبال می‌کنی و همراه با بازیکنان تیمت طوری مضطرب و ناراحت می‌شوی یا خوشحال می‌شوی و اشک می‌ریزی که انگار خودت در وسط زمین چمن هستی و دنبال توپ می‌دوی.
شاید وقتی بیش از دوهزار سال پیش اولین بازی فوتبال بین سربازان چینی شروع شد، هیچ‌وقت چنین تصوری در دنیا وجود نداشت که این بازی بتواند به یک ورزش محبوب جهانی تبدیل شود و مسابقات جام‌جهانی برای آن به راه بیفتد، مسابقاتی که تمام دنیا را تحت‌تاثیر قرار می‌دهد و مردم یک کشور را با همه تفاوت‌هایشان در کنار هم جمع کند تا یک‌صدا تیم محبوب‌شان را تشویق کنند، هر اندازه که فوتبال رشد کرد و بازیکنان تیم‌های مختلف جای خود را در میان مردم باز کردند، علاقه برای ساخت آثار در رابطه با ابعاد مختلف این ورزش چه در مدیوم سینما و چه مستند نیز بین فیلمسازان و مستندسازان بالا گرفت و امروزه آثار زیادی در این حوزه در کشورهای مختلف ازجمله ایران ساخته شده، تنها کافی است جست‌وجویی در فضای مجازی داشته باشید تا ببینید چه آثاری به بهانه دنیای فوتبال و جام جهانی سراغ مسائلی چون اجتماع، فرهنگ و سیاست بین‌الملل رفته‌اند.
هرچند ساخت آثار مستند نیازمند فرارسیدن مناسبت‌ها نیست اما درباره پخش این آثار قضیه متفاوت است و این روزها با شروع جام جهانی شاهد پخش مستند «فوتبال فقط بهونه‌اس» کاری از حسین شمقدری از رسانه ملی هستیم؛ مستندی که با تمام آثار این کارگردان از «یزدان تفنگ ندارد» گرفته تا «انقلاب جنسی یک و دوم» کاملا متفاوت است و سوژه اصلی‌اش فوتبال و بازی‌های جام جهانی ۲۰۱۸ است، البته حسین شمقدری، خودش این تفاوت را چندان قبول ندارد و به «فرهیختگان» این‌طور می‌گوید: «نگاه ما به مسائل همیشه سیاسی و اجتماعی بوده و در این ژانر نیز دست به تولید آثار زده‌ایم و در این مستند در حقیقت فوتبال را بهانه‌ای قرار دادیم تا به موضوعات اجتماعی پیرامون این ورزش بپردازیم. به عبارت دیگر نگاه ما فرافوتبالی است و در «فوتبال فقط بهونه‌اس» موضوعات مختلف را در زمینه سیاسی و اجتماعی در بستر کشور روسیه و حضور تیم ملی‌مان مورد بررسی قرار داده‌ایم.»
نسخه اینترنتی «فوتبال فقط بهونه‌اس» را می‌سازیم
با اینکه مستند ۱۵ قسمتی «فوتبال فقط بهونه‌اس» از ۲۳ خرداد از شبکه افق پخش می‌شود اما این همه راهی نیست که قرار است شمقدری در این مستند طی کند؛ چراکه به گفته این کارگردان جوان نسخه مختص فضای مجازی این مستند نیز تولید می‌شود و بعد از بازگشت‌شان از روسیه، نسخه سینمایی این مستند برای پخش در فضای مجازی با ریتم بهتر از آنچه این روزها از شبکه افق پخش می‌شود، ساخته خواهد شد.
شمقدری درباره تفاوت‌های نسخه سینمایی این مستند می‌گوید: «قرار نیست در نسخه اینترنتی سوژه جدیدی را به مستند اضافه کنیم، بلکه همین سوژه‌ها با ادبیات و تصاویر متفاوت‌تری نشان داده می‌شوند و همین باعث تفاوت نسخه اینترنتی با نسخه تلویزیونی‌اش می‌شود.»
یکی از ویژگی‌های اصلی مستند شمقدری به‌روز بودن سوژه‌های آن است، مستندی که با وجود کم‌بودن زمان پخش آن که نهایتا به ۱۵ دقیقه می‌رسد، اما حرف‌های جدید و جالبی برای گفتن دارد. اتفاقاتی که شمقدری آن را این‌گونه بیان می‌کند: «ساختار قسمت‌قسمت بودن مستند برای آن است که کار به‌روز باشد و ما بتوانیم هر رویدادی را که در کشور روسیه تجربه می‌کنیم به سرعت تدوین کرده و در قالب یکی از قسمت‌های «فوتبال فقط بهونه‌اس» از رسانه ملی پخش کنیم؛ از این‌رو معتقدم این مدل تولید مستند در نوع خود، تجربه جدید و متفاوتی است و مخاطب مستندی را می‌بیند که سوژه آن بسیار به‌روز است و نهایتا یکی و دو روز از وقوع آن گذشته است.»
او در توضیح بیشتر صحبت‌هایش می‌گوید: «به‌طور مثال درباره بازی ایران در این دوره از جام جهانی، مخاطبان می‌توانند حواشی هر بازی را تنها با فاصله یک یا دو روز از رخ دادن آن در این مستند ببینند و نکته قابل‌اهمیت آن این است که این حواشی در قالب مستند به تصویر کشیده می‌شوند، نه صرفا یک در قالب گزارش.»
دوربین‌مان در «فوتبال فقط بهونه‌اس» حیای بیشتری نسبت به سایر مستندها دارد
هرچند که سوژه‌های این مستند به‌روز است و ذهن مخاطب از وقوع اتفاقات این اثر چندان پرت نیست، اما تولید «فوتبال فقط بهونه‌اس» آن هم در مدیوم تلویزیونی آن‌طور که تصور می‌شود، راحت نیست و شمقدری درباره این شکل کار کردن می‌گوید: «چون این اثر از رسانه ملی پخش می‌شود، در حوزه ممیزی وضعیت متفاوت‌تری نسبت به آثاری داریم که قرار است برای فضای مجازی ساخته شوند. به عبارت دیگر از آنجایی که جعبه سیاه جادویی برای همه گروه‌های سنی است و از کودک تا سالمند روبه‌روی آن می‌نشیند، بنابراین حیای دوربین در مستندهای اینچنینی بیشتر از دوربینی است که می‌خواهد مستندی را برای پخش اینترنتی بسازد و ما تلاش کردیم تا حیای دوربین‌مان را نگه داریم.»
شمقدری همچنان در روسیه به سر می‌برد تا کار تولید ۱۵ قسمت این مستند را تکمیل کند. او درباره تولید آثار مستند درباره فوتبال می‌گوید: «مستندسازان زیادی به سراغ این ورزش می‌آیند تا درباره آن اثر تولید کنند، اما کمتر شاهد این بودیم که مستندی تولید شود تا موضوعات عمیق اجتماعی را در بستر فوتبال روایت کند و ما تلاش کردیم تا در «فوتبال فقط بهونه‌اس» جنبه‌های عمیق اجتماعی این پدیده را به تصویر بکشیم و تصور می‌کنم این مستند در این حوزه تا اینجای کار موفق عمل کرده است.»
در کنار همه صحبت‌هایمان با این کارگردان جوان، بحث ورود زنان به استادیوم نیز مطرح شد؛ موضوعی که هر بار با برگزاری بازی‌های مهم در داخل کشور بر سر زبان‌ها می‌افتد و جنجال رسانه‌ای به راه می‌اندازد، مساله‌ای که شمقدری نگاه کاملا متفاوتی به آن دارد و می‌گوید: «هرچند که ما به این موضوع در مستند «انقلاب جنسی۲» پرداخته‌ایم، اما مساله ورود زنان به استادیوم نه دراماتیک است و نه موضوع عمیقی محسوب می‌شود و معتقدم این سوژه جای صحبت زیادی نداشت که بخواهیم در «فوتبال فقط بهونه‌اس» به آن اشاره کنیم؛ چراکه ما به دنبال بررسی جنبه‌های جدید در فوتبال بودیم و هدف‌مان این است که مخاطب در کنار فوتبال با موضوعات و پدیده‌های تازه این ورزش روبه‌رو شود.»
در کنار مستند حسین شمقدری شاید بتوان «فوتبال علیه دشمن» ساخته محمدحسن یادگاری را یکی از آثار مهم ساخته شده در این حوزه دانست که پرداختی سیاسی به موضوع ورزش فوتبال دارد.
این اثر سال گذشته در شبکه مستند رونمایی شد و به خاطر پخش برخی بخش‌ها حواشی به همراه داشت؛ حواشی‌ای که باعث شده در صورت پخش دوباره آن از رسانه ملی، تغییراتی در مستند اعمال شود. محمدحسن یادگاری درباره این مساله به «فرهیختگان» می‌گوید: «درست است که ما در این مستند بازی ایران و رژیم صهیونیستی را در پیش از انقلاب اسلامی به تصویر کشیدیم، اما این موضوع اصلا مشکلی را ایجاد نکرد، بلکه بعد از پخش «فوتبال علیه دشمن» از رسانه ملی متوجه شدیم که برای پخش بازی ایران و آمریکا و به تصویر کشیدن حضور منافقین در استادیوم حواشی ایجاد شده است، در حالی که پیش از پخش مستند مسئولان مربوطه رسانه ملی اثر را دیده بودند و مشکلی نیز به آن نگرفتند.»
بخش‌های مربوط به ۸۸ از «فوتبال علیه دشمن» حذف می‌شود
او ادامه می‌دهد: «اصلی‌ترین حاشیه‌هایی که به این مستند وارد شد، درباره بخشی بود که در آن اتفاقات رخ‌داده در سال ۸۸ را به تصویر کشیدیم و این مساله تا جایی پیش رفت که حاشیه بیشتر از متن شد و این روزها که قرار است مستند دوباره از شبکه سوم و به مناسبت جام جهانی پخش شود، بخش ۸۸ آن حذف می‌شود و به جای آن بازی فوتبال در ایام دفاع مقدس جایگزین می‌شود؛ البته باید بگویم این اثر را برای خانه مستند انقلاب اسلامی تولید کرده بودیم که اولین بار نیز از شبکه مستند پخش شد و در صورت پخش دوباره از رسانه ملی، تغییرات گفته شده در آن اعمال خواهد شد.»
«فوتبال علیه دشمن» روایت تاریخی از فوتبال، به‌ویژه فوتبال ایران را به تصویر می‌کشد و همین مساله باعث شده این مستند از حواشی چند سال اخیر فوتبال کشورمان دور شود؛ اتفاقی که یادگاری درباره‌اش می‌گوید: «ما شاهد هستیم که تاریخ بسیاری از رویدادهای هنری و حتی تاریخی در ذهن مخاطبان حک نمی‌شود اما در مقابل نه‌تنها تاریخ برگزاری یک بازی فوتبال بلکه حواشی آن نیز در ذهن‌ها می‌ماند و به‌طور مثال مخاطب می‌داند که بازی ایران و آرژانتین در کجا برگزار شده و حتی قبل و بعد از بازی چه اتفاقی افتاده است و همه این مسائل هم به خاطر هیجان بالایی است که این ورزش به مخاطب می‌دهد.»
یادگاری صحبت‌هایش را این‌گونه تکمیل می‌کند: «فوتبال خاطره‌انگیز است و به همین دلیل تاریخ را در خود نگه می‌دارد و همه افراد چه آنهایی که فوتبالی هستند و چه غیرفوتبالی‌ها وقایع مربوط به این ورزش را به خوبی در ذهن خود نگه می‌دارند، در حالی که هیچ رویداد دیگری چنین پتانسیلی را ندارد که بتواند تاریخ‌سازی کند، در مقابل فوتبال هویت‌ساز هم است و به‌خصوص برای کشور ما که فرصت‌های بزرگی در عرصه بین‌المللی نداریم، این ورزش جزء معدود فرصت‌هایی است که به ما اجازه می‌دهد کشورمان را نه‌تنها به دنیا بلکه به مردمان خودمان نیز نشان دهیم و به همین دلیل روایت تاریخی را برای «فوتبال علیه دشمن» انتخاب کرده‌ایم.»
رسانه ملی سلیقه مخاطب را به سمت تماشای آثار مستند سوق نمی‌دهد
یادگاری که معتقد است فوتبال می‌تواند بر یک جامعه تاثیر بگذارد، می‌گوید: «در این مستند نشان دادیم این ورزش تصویری از جامعه‌ای است که در آن زندگی می‌کنیم و همان‌طور که فوتبال بر جامعه اثر می‌گذارد، از جامعه نیز تاثیر می‌گیرد و نمی‌توان این دو مقوله را از هم جدا کرد.»
طبیعتا ساخت مستند با هر موضوعی با نوع روایت تاریخی نیازمند دسترسی به آرشیوی از تصاویر و فیلم‌های قدیمی است، مولفه‌ای که در «فوتبال علیه دشمن» نیز وجود دارد و حتی در بخشی از مستند، مستندساز به نبود تصاویری از بازی دو تیم پرسپولیس و تاج در شهرآورد دوازدهم تهران اذعان می‌کند و یادگاری درباره دسترسی به تصاویر آرشیوی این‌گونه می‌گوید: «دست پیدا کردن به تصاویر آرشیوی چه عکس و چه فیلم برای ساخت این مستند هم سخت بود و هم آسان؛ چراکه به دلیل علاقه شخصی‌ای که به این ورزش دارم، بسیاری از تصاویر آرشیویی که در این اثر استفاده کردم را از پیش داشتم و به همین دلیل بخشی از کار را سال‌های قبل انجام داده بودم، اما وقتی تصمیم به ساخت این اثر گرفتم به سراغ آرشیو صدا و سیما رفتم و از آنجا دو مستند درباره فوتبال ایران به امانت گرفتم، با این حال برای برخی بخش‌ها مانند جام تمدن‌ها هیچ تصویری در رسانه ملی نبود و به همین دلیل مجبور شدم سراغ عکاسان و خبرنگاران ورزشی بروم و از آنها کمک بگیرم.»
او درباره تلنگرهایی که این مستند به مسائل سیاسی کشور می‌زند، می‌گوید: «قطعا هر اتفاقی که در جامعه رخ دهد، در فوتبال بازتاب دارد و ما نمی‌توانیم به سوژه‌ای مانند فوتبال بپردازیم و بگوییم می‌خواهیم کاری را برای عرصه جهانی تولید کنیم؛ اما به مسائل داخلی نگاهی نداشته باشیم و قطعا اگر اتفاق خوبی در عرصه جهانی بیفتد از داخل کشور برآمده و در مقابل هر اتفاق بدی نیز از همین نقطه نشات می‌گیرد.»
دیده‌نشدن آثار مستند موضوع تازه‌ای نیست و دیگر همه چه فعالان این حوزه و چه مخاطبان آثار مستند، به خوبی می‌دانند مستندهای ساخته شده آن‌گونه که باید دیده نمی‌شوند، اما شاید این مساله درباره آثاری که با موضوع فوتبال ساخته می‌شوند، متفاوت باشد؛ اتفاقی که یادگاری عدم‌اختصاص ساعت مناسب برای پخش این قبیل مستندها از رسانه ملی را دلیل اصلی آن می‌داند و می‌گوید: «قطعا مستند برای مدیومی چون تلویزیون ساخته می‌شود نه پرده سینما، اما در مقابل شاهد هستیم که هیچ‌گاه ساعت‌های پخش این آثار مناسب نیست و ما با این کار سلیقه مخاطب را به سمت تماشای مستندها سوق نمی‌دهیم، درحالی که طی چند سال اخیر در حوزه تولید آثار مستند رشد خوبی را داشته‌ایم، اما همچنان در حوزه پخش با مشکلات عدیده‌ای روبه‌رو هستیم که قطعا در صورت رفع آن، بسیاری از مشکلات این حوزه برطرف می‌شود.»
دبیرخانه جشنواره مردمی فیلم عمار فراخوان «پانزدهمین» دوره این رویداد سینمایی را در پنج بخش «رقابت اصلی جشنواره»، «فیلم‌ما»، «اکران مردمی»، «قصه‌ما» و «جوایز مردمی» اعلام کرد.ادامه
دبیرخانه جشنواره مردمی فیلم عمار، نامزدهای دریافت جایزه پویش سراسری وعده صادق را اعلام کرد.ادامه
دبیرخانه جشنواره مردمی فیلم عمار، هیئت داوران پویش سراسری «وعده صادق» را معرفی کرد.ادامه
ورود به آرشیو
