خانه » اخبار » سعیدی: بحران هویت و از خود بیگانگی ارتباط مستقیم با استرس‌های بیرونی دارد/توکلی: جذابیت‌های سوژه مستند «اوس اکبر» تنها در قاب تصویر قابل بیان بود

به گزارش «عمار فیلم»، گعده مجازی «راه‌نما» به همت دبیرخانه جشنواره مردمی فیلم عمار با نقد و بررسی مستند «اوس اکبر» به کارگردانی روح‌الله توکلی، با حضور نعمت‌الله سعیدی، نویسنده و منتقد سینما بصورت زنده از صفحه اینستاگرامی و همچنین تارنمای اکران مردمی برگزار شد.

«اوس اکبر»؛ روایتی از زندگی یک مرد روستایی

اکبری اظهار داشت: مستند اوس اکبر، درخصوص مردی روستایی است که در شرایط سختی زندگی می‌کند و در همان فضای روستا بزرگ شده‌است؛ او پس از گذراندن مراحل تحصیلی در مقطع ابتدایی، فعالیت‌های مختلفی در حوزه‌های صنعتی، اقتصادی، کشاورزی و هر زمینه‌ی دیگری که اراده می‌کند، انجام می‌دهد. او ترسی از انجام کارهای مختلف ندارد و به راحتی از پس امور بر می‌آید.

سعیدی در ادامه گفت: افسردگی یکی از معضلات جوامع امروزی است که مستندهایی مانند «اوس اکبر»، می‌توانند در مقابل آن بایستد. دنیای معاصر دارای استرس‌ها و مشکلات این‌چنینی بسیاری است که فضای مجازی یکی از مولفه‌های آن است. تماشای مستندهای مشابه «اوس اکبر»، باعث می‌شود تا مخاطب ما به خلسه‌ای موقتی برود و از فضای اضطراب‌آور کنونی فاصله بگیرد.

مستندی برآمده از تعریف کلاسیک سینما

سعیدی ادامه داد: بحث‌های بسیاری در این زمینه وجود دارد که هنرمند، معنا را کشف می‌کند یا آن را می‌سازد؛ در زیست جهانی که اندیشه‌ی بشری به پوچ‌گرایی و بحران معنا می‌رسد، وظیفه هنرمند جعل و ساخت معنا خواهد بود. این موضوع در ژانرهای علمی و تخیلی و فانتزی به وضوح دیده می‌شود زیرا اتمسفر فیلم نیز جعلی بوده و توسط فیلمساز کشفی صورت نگرفته‌است. سوژه مستند «اوس اکبر»، به نوعی تلفیق این دونگاه در فیلمسازی است؛ از زندگی چنین فردی، نمی‌توانیم به جرئت بگوییم که مستند خوبی ساخته خواهد شد و کیفیت مستند بستگی به نوع نگاه سازنده و روایتی است که او انجام خواهد داد. با تماشای این مستند به این نتیجه می‌رسیم که در عین‌حال معنا هم می‌تواند کشف شود و هم توسط هنرمند ساخته و جعل شود.

سعیدی ادامه داد: نزدیک‌‎ترین تعبیری که از فیلم در ذهن همه‌ی ما وجود دارد، عبارت «واقعیت مجازی» است؛ واقعیت مجازی همانند آینه‌ای است که هر آنچه در مقابلش باشد را به تصویر می‌کشد؛ تصویری که در واقعیت مجازی وجود دارد، شامل تمام ویژگی‌های جهان واقعی در دنیایی مجازی است.

وی افزود: آثار تخیلی‌ای که در سینما وجود دارد، ناقض تعریف کلاسیک فیلم یا همان واقعیت مجازی هستند؛ هیچ‌کدام از آن جلوه‌های ویژه در دنیای ما وجود ندارد و تمام آن‌ها جعل شده‌است. حتی در کارهای رئال و اجتماعی که بسیاری از استانداردهای دنیای حقیقی در آن رعایت شده است را هم نمی‌توان به عنوان آینه‌ای از دنیای واقعی پذیرفت. به اینجا می‌رسیم که سینما و فیلم دیگر صفت آینه بودن را یدک نمی‌کشند و تمام بار آن را بر روی دوش مستند می‌گذارند.

مردم به دنبال آثار واقعی هستند

سعیدی با بیان اینکه امروز شاهد استقبال خوب مردم از رئالیتی‌شو ها هستیم، گفت: در این آثار ستارگان سینما و هنرمندان دیگر نقش بازی نمی‌کنند و شخصیت واقعی‌شان را به نمایش می‌گذارند. جذابیت این کارها به واقعی‌بودن هنرپیشگان سینما در این برنامه هاست. در تفکر غربی که مرگ فلسفه را اعلام می‌کنند، هیچ بعید نیست همین روزها با ظهور رئالیتی‌شو ها، مرگ سینما را اعلام کنند. عنصر جذابیت این آثار به واقعی بودن‌شان است و دیگری ارتباطی به بازی خوب هنرپیشگان حاضر در آن ندارد.

وی آثاری چون مستند «اوس اکبر» را نوعی بازگشت به تعریف کلاسیک سینما دانست و خاطرنشان کرد: اهمیت کاری که یک شخصیت اصیل ایرانی و مسلمان را بدون هیچ اغراقی به تصویر می‌کشد، این است که ما تا موضوعی را تصویر نکنیم، آن را تصدیق نیز نخواهیم کرد. مانند آن چیزی که در اشعار و رمان‌ها وجود دارد که مدتی پس از مطالعه، دیگر صفحات را نمی‌بینیم و تصویری از داستان را در ذهن‌مان با تخیل خود تصور می‌کنیم. اما هنگامی که به سینما می‌رسیم، تخیل ما به کل تعطیل می‌شود و همه چیز را کارگردان برای ما به تصویر می‌کشد که این نشان‌دهنده قدرت تصویر و سینماست.

تمام جذابیت شخصیت «اوس اکبر» در سادگی او بود

توکلی در ادامه گفت: شخصیت «اوس اکبر» را نمی‌توانستیم در قالب دیگری به تصویر بکشیم؛ زیرا تمام جذابیت این مستند، سادگی و واقعیت سوژه و همچنین راحتی بین او و کارگردان بود. قالب و نوع تصویربرداری که در نظر گرفته‌شد، فضایی متناسب با شخصیت «اوس اکبر» بود تا برای بیننده باور پذیرتر باشد و تاحد امکان سعی کردیم از فضای خشک و مصاحبه‌ای دور شویم.

وی با اشاره به اینکه اکثر بازخوردهای دریافتی از سوی مردم پس از تماشای این مستند، مثبت بوده‌است، گفت: مخاطبان توانستند به خوبی با شخصیت «اوس اکبر» ارتباط برقرار کنند؛ حتی اکثر مردم مشتاق بودند تا این فرد را از نزدیک ببینند و با او بیشتر آشنا شوند.

بحران هویت و از خود بیگانگی ارتباط مستقیم با استرس‌های بیرونی دارد

سعیدی اظهار داشت: یکی از دغدغه‌ها و نگرانی‌های اصلی ما در دنیای کنونی، بحث معیشت است؛ ما با مستندی مواجه هستیم که بسیاری از عناصر زندگی روزمره را دارد. در این مستند شاهد مباحث اقتصادی، کارآفرینی، خانوادگی، هنری و دینی هستیم. همه این مسائل را در حالی می‌بینیم که این فرد در هیچ‌کدام از این امور حرفه‌ای نیست؛ البته همین مسئله نیز سبب جذابیت بیشتر اثر شده‌است. هر مخاطبی با هر سطح تفکر و سوادی می‌تواند با تماشای مستند «اوس اکبر»، برداشت‌های خود را از این اثر داشته باشد.

وی افزود: مستند«اوس اکبر» بهترین پاسخ برای تفکر احمقانه‌ای است که در آن وظیفه کودک را تنها بازی کردن و وظیفه جوان را خوش‌گذرانی می‌‎داند؛ همچنین افراد میانسال در این طرز تفکر باید برخوردار باشند و سالمندان نیز بایستی به استراحت بپردازند. حاصل این طرز تفکر عجیبی که به ما القا شده، این حجم از افراد افسرده و ناامید در جامعه است. اما زمانی که در این مستند شاهد فردی هستیم که کارهایی مانند، دام‌داری، جوشکاری، فلزکاری و چندین کار دیگر را  به سادگی انجام می‌دهد و به معنای واقعی حالش خوب است، باعث تلنگر به مخاطب می‌شود.

سعیدی با بیان اینکه بحران هویت و از خود بیگانگی ارتباط مستقیم و تنگاتنگی با استرس‌های بیرونی دارد، خاطرنشان کرد: به تصویر کشیدن شخصیت‌های مانند «اوس اکبر» برای مخاطبان امروزی ضروری است؛ بیننده با تماشای کار کردن او درحالی‌که می‌داند از نظر فیزیکی و جسمانی برایش سنگین است، اما از نظر روحی آنقدر برایش لذت‌بخش است که متوجه نمی‌شود او مشغول فعالیت است یا دارد تفریح می‌کند.

جذابیت‌های سوژه مستند «اوس اکبر» تنها در قاب تصویر قابل بیان بود

توکلی در ادامه گفت: پیدا شدن سوژه «اوس اکبر»به مستند قبلی‌ام که برای ستاد بازسازی عتبات عالیات استان اصفهان ساخته‌بودم،  بازمی‌گردد. در خلال آن مستند، با چند نفر از افرادی که برای بازسازی عتبات عالیات کمک می‌کردند، آشنا شدیم که «اوس اکبر» یکی از این اشخاص بود. به طوری با او ارتباط برقرار کردیم که هرگاه از فضای شلوغ شهری خسته می‌شدیم به باغ او پناه می‌بردیم و این فکر به ذهن‌مان رسید که زندگی زیبای این شخص را به تصویر بکشیم؛ نوع روایت این کار، در ابتدا برای ما سخت بود زیرا نمی‌توانستیم جذابیت‌های قصه و حس او را با زبان بیان کنیم. برای ساخت این مستند، مدت زیادی با «اوس اکبر» زندگی کردیم تا بتوانیم حس و حال او را به خوبی به مخاطبین منتقل کنیم.

وی افزود: سعی کردیم روایت زندگی سوژه مستند «اوس اکبر» را مرحله به مرحله پیش ببریم و تصویرسازی را طبق تعاریف خودش انجام دهیم؛ یکی از تاثیرگذارترین لحظات مستند، آنجایی است که «اوس اکبر» با خود به این نتیجه می‌رسد که تمام هدفش از زندگی و فعالیت‌هایش، مسائل مالی نیست و بایستی به‌دنبال هدف والاتری باشد؛ پس از آن به‌صورت اتفاقی از سوی ستاد بازسازی عتبات عالیات استان اصفهان با او تماس می‌گیرند و به او پیشنهاد همکاری می‌دهند.

تدوین چنین مستندی کار بسیار دشواری است

سعیدی روایت مستند «اوس اکبر» را روایتی مبتنی بر تکنیک‌های خوب دانست و گفت: نحوه فیلمبرداری و صدابرداری این اثر بسیار مطلوب بود و بر روی کیفیت مستند تاثیر به‌سزایی داشت. کارگردان نمی‌خواهد برای ما شخصیت بسازد وصرفا شخصیت «اوس اکبر» را به درستی روایت می‌کند. همچنین تدوین این مستند نیز بسیار حائز اهمیت بوده‌است زیرا چنین کاری، قطعا راش‌های زیادی داشته و کار را برای تدوینگر بسیار مشکل می‌سازد.

بداهه‌سازی، نقش مهمی در مستند «اوس اکبر» داشت

سعیدی اظهار داشت: حضور کارگردان و عوامل کار در فیلم کاملا غلط است و این یک عهد بین فیلمساز با مخاطبش است؛ اگر در یک فیلم فانتزی که میلیون‌ها دلار برای ساخت آن هزینه شده‌باشد، میکروفون صدابردار دیده شود، کل ارزش کار از بین می‌رود. اما در مستند «اوس اکبر» چندین مرتبه عوامل فیلمسازی را مشاهده می‌کنیم که به واقعیت اثر کمک کرده‌بود. بداهه‌سازی نیز نقش پررنگی در این‌گونه مستندها دارد.

آرامش درونی، حلقه مفقوده زندگی در دنیای امروز است

وی با بیان اینکه مهم‌ترین رسالت کارگردان مستند «اوس اکبر»، انعکاس و به‌تصویر کشیدن شخصیت و زندگی این سوژه طبق تعاریف کلاسیک سینما است، گفت: یکی از بزرگترین دغدغه‌هایی که در ایران امروز وجود دارد، مسائل روزمره مالی است و کار اقتصادی که برای فردا قرار است انجام شود؛ پس از تماشای مستند، تلنگری به بیننده وارد می‌شود که دلیل این‌همه نگرانی برای فردایمان چیست. پشت تمام این مسائل فلسفه و معرفت وجود دارد.

سعیدی با بیان اینکه مخاطب پس از تماشای مستند «اوس اکبر»، این سوال را از خود می‌پرسد که آرامش مهم‌تر است یا آسایش. ادامه داد: قطعا شخصی مانند سوژه این اثر، هیچ‌گاه آسایش زیادی ندارد زیرا دائما مشغول فعالیت‌های سنگین است؛ با این‌حال او به آرامشی درونی دست‌یافته است که حلقه مفقوده زندگی امروز جامعه بشری است. دیدن چنین مستندی باعث می‌شود سطح توقعات نادرست افراد از زندگی‌شان کاهش بیابد.

توکلی در پایان اظهار داشت: امثال «اوس اکبر» در کشور ما زیاد هستند؛ افرادی که امیدوارانه به فکر ساخت فردای کشور هستند و حس و حال خوبی را به بیننده خود منتقل می‌کنند. امیدواریم پرداختن به چنین سوژه‌هایی در بین کارگردانان ما بیشتر شود.