اسب تراوای فرهنگی در بازار لباس

به گزارش «عمار فیلم»، -آرش فهیم- «برند» یک مستند اجتماعی است که در قالب گزارشی به یکی از آسیب های جدی بازار در ایران می پردازد. فیلم های مستند گزارشی، بیشتر جنبه ژورنالیستی دارند و مسائل روز را با ریتمی خوش آهنگ به تصویر می کشند. کارکرد چنین آثاری، هشدار به جامعه درباره معضلات و تهدیدهاست. این نوع فیلم ها برخلاف مستندهای آرشیوی، به جدیدترین شرایط سوژه مدنظر خود می پردازند. مستندهای گزارشی، نوعی واکنش سریع به یک مسئله هستند و به همین دلیل هم به جای حضور در جشنواره ها یا محافل هنری که مخاطب خاص و محدود دارند، در رسانه های فراگیر مثل شبکه های خبری تلویزیون به نمایش در می آیند. همچنین در این مستندها، عرضه اطلاعات و افشاگری درباره ابعاد پنهان یک موضوع، بیش از افکت های هنری و بازی های فرمی اهمیت دارد. یعنی هر چقدر اطلاعات کاربردی یک مستند گزارشی بیشتر باشد، ارزش و اهمیت آن هم بالاتر می رود. چون هدف اصلی در این نوع از آثار، اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به عموم مردم است.

در مستند «برند» نیز دقیقا همین ویژگی ها الگو قرار گرفته اند و عناصر این نوع فیلم ها در آن به کار رفته است. این فیلم، از همان ابتدا با لحنی ژورنالیستی، مخاطب را به هزارتوی بازار پوشاک می برد تا واقعیت هایی را افشا کند. ویژگی ساختاری این مستند، فضاسازی در جهت ایجاد اضطراب نسبت به کژتابی هایی است که در آن مطرح می شود. این فضاسازی، با استفاده از ضرباهنگ تند و همچنین استفاده درست و سنجیده از موسیقی به وجود آمده است.

محور این فیلم، همان طور که از اسمش بر می آید سلطه برندها بر عرصه اقتصاد کشورمان است. برندها علامت های ساده ای هستند که تبدیل به پرچم قدرت های اقتصادی امروز جهان شده اند. فقط کافی است که نشانه یک شرکت شهرت پیدا کند. این یعنی درآمد چندهزار میلیاردی آن شرکت؛ حتی اگر بعدها دچار افت کیفیت شود هم باز این برچسب است که کار خودش را می کند.

این فیلم مستند بیشتر بر جنبه اقتصادی یک رفتار فرهنگی که می توان آن را «برند بازی» نامید متمرکز شده است. مسئله ای که در نهایت به مناسباتی حیرت آور در عرصه تولید پوشاک منجر شده است. در این میان نیز بیش از هر کس، تولیدکنندگان داخلی و خود مردم (مصرف کنندگان) آسیب می بینند. به جز چند سکانس بسیار کوتاه مصاحبه با کارشناسان، عمده روایت فیلم از زبان و دیدگاه فروشندگان، تولید کنندگان و مردم عادی شکل گرفته است. بنابراین، ریشه ها و عوامل علمی و اصولی مسئله -اینکه برندسالاری چگونه اقتصاد ملی را به محاق برده- چندان شناخته نمی شود. به طور مثال، یکی از تولید کنندگان، فاش می کند که بسیاری از لباس هایی که به عنوان جنس ترک یا ایتالیایی و … عرضه می شود، یا برخی از پوشاکی که در مناطقی چون دبی به عنوان محصول خارجی فروخته می شوند، درواقع لباس ایرانی هستند. اما هیچ گاه زمینه های این معضل شناسانده نمی شود. همچنین مسئله دیگری که شاید برای اولین بار در این فیلم به آن توجه شده، برندهای قلابی است. مردمی که فقط ظاهر را می بینند و به اسم جنس اعلا، محصولات درجه سه را صرفا به خاطر اینکه دارای یک مارک معروف هستند را با هزنیه ای گزاف می خرند و سرشان کلاه می رود.

نقطه ضعف مستند «برند» همین چند شاخه بودن مسئله در این فیلم است. یعنی این مستند به طور همزمان به چند موضوع می پردازد، بدون اینکه خیلی عمق پیدا کند؛ از ترجیح اجناس خارجی بر داخلی توسط مردم گرفته تا فروش برندهای قلابی و عرضه محصولات ایرانی با مارک خارجی و … یعنی درباره هر بخش از این فیلم، می توان یک مستند مستقل و مجزا ساخت و فراز و نشیب های بازار را از زاویه متفاوتی درباره برندها بررسی کرد. به طور مثال، می بینیم که مسئله قالب کردن جنس داخلی با برند خارجی، سابقه ای تاریخی دارد و در دوران موسوم به قرون وسطی که تمدن اسلامی برتر بود، اروپاییان برخی از کالاهای خود را با مهر و برچسب اسلامی عرضه می کردند تا مشتری بیشتری پیدا کنند. چون در آن دوران محصولات صادراتی از مناطق اسلامی کیفیت بیشتری داشتند.

همچنین موضوع محوری این مستند، یک مسئله عمیقا فرهنگی است که با حوزه اقتصادی تلفیق شده است. برندها صرفا لباس هایی برای پوشش تن نیستند بلکه مفاهیمی از فرهنگ و هویت هم از طریق آن ها تبلیغ می شود. هر برند در حوزه کفش و لباس، پرچمی است که تفکر،سبک زندگی و شناسنامه صاحبان آن برند را حمل می کند. کربران برندها نیز مستعمره آن ها می شوند. این مسئله، آنقدر مهم است که یکی از منفذهای اصلی گسترش فرهنگ های مهاجم شناخته می شود که باید به آن پرداخت. بسیاری از برندها اسب تراواهایی اقتصادی برای تضعیف فرهنگی کشورها هستند.

این هم فقط محدود به ایران نیست و یک چالش روان شناختی جهان شمول است که از این منظر نیز می شد در این مستند به آن توجه کرد. در همه جای جهان، عموم مردم ترجیح می دهند که لباس هایی با مارک مشهور را بپوشند. چون این گونه برای ما تعریف شده که با برخورداری از لباسی که برند شناخته شده تری دارد، بهتر می توانیم در سطح جامعه خودنمایی کنیم و تصور ما این است که با این برچسب ها مردم احترام بیشتری برایمان قائل هستند. بسیاری از مردم اگر لباس دارای برند نپوشند، احساس فقدان عدم اعتماد به نفس می کنند.

مقاطعی از سال، خرید پوشاک و کفش اوج می گیرد. در آستانه آغاز سال تحصیلی و اواخر سال – به اصطلاح شب عید – اکثریت مردم راهی بازارها می شوند تا با تهیه لباس و کفش، به استقبال سال نو یا مقطع تحصیلی تازه تر بروند. اما این مناسک فرهنگی – اقتصادی، سال هاست که دچار اختلال شده و در نتیجه آن، لطمات زیادی به اقتصاد ملی وارد شده است. مستند «برند» به عنوان تلاشی برای روایت صادقانه و بی واسطه این اختلال، یک گام مهم برای مبارزه فرهنگی در صیانت از تولید ملی محسوب می شود.