خانه » اخبار » رویکرد مستند بحران امداد طلبی یا امداد رسانی است/ خالی گذاشتن عرصه مستند بحران، دست رسانه دشمن را باز می‌گذارد

به گزارش «عمار فیلم»، برنامه کرسی مستند با موضوع «مستند بحران» با حضور جمعی از کارگردانان این عرصه در حسینیه هنر برگزار شد.

در این جلسه آقایان حجت اله عدالت پناه، طالب رماوندی، محمدرضا امامقلی و علی سرو نظرات خود در رابطه با مستند بحران را بیان کردند.

در ابتدای جلسه نعیم سپهری مسئول امور فیلم‌سازان جشنواره مردمی فیلم عمار درباره هدف برگزاری جلسه گفت: «کرسی مستند» با هدف هم‌اندیشی کارگردان‌ها و بیان تحلیل‌ها، ظرفیت‌ها و آسیب‌های موجود در عرصه های مختلف مستندسازی در دفتر جبهه فرهنگی انقلاب اسلامی برگزار می‌شود. موضوع این جلسه مستند بحران است که در سال های اخیر کارگردان های زیادی درگیر روایت جنگ، سیل، زلزله، کرونا و … شده‌اند و در این عرصه تجربیات زیادی انباشت شده است.

انتخاب سوژه بسیار مهم است

«علی سرو» سازنده مستند «بن‌بست شکن» گفت: اثر قبلی بنده درباره سیل پلدختر بود و اثر جدید بنده هم درباره یک گروه جهادی است که در بحران کرونا پس از متوقف شدن اقدامات سازندگی شان شروع به ساخت تجهیزات پزشکی مرتبط با کرونا می‌کنند و در حال حاضر اشتغال‌زایی هم داشته‌اند.

وی با بیان اهمیت انتخاب سوژه گفت: در شرایط بحران انتخاب سوژه بسیار مهم است در ماجرای سیل پلدختر به علت سرعت اتفاقات و لزوم فوریت یک فرد را به عنوان سوژه انتخاب نکردیم و کل ماجرای سیل را با ارتباط دادن به روایت فتح شهید آوینی به نمایش گذاشتیم. اما در مستندی که اخیرا با موضوع کرونا درحال ساخت هستیم ابتدا فیلمنامه کار نوشته شد و سعی کردیم در قالب پرداختن به فعالیت های یک گروه جهادی بحران کرونا و خلاقیت های مردمی برای مهار آن را نشان دهیم.

به قصد کمک به مردم سیل‌زده دوربین برداشتم

«طالب رماوندی» سازنده مستند «چم‌مهر» حوزه کاری خود را مستند اجتماعی دانست و گفت: بنده پیش‌فرضی برای ساخت مستند چم‌مهر نداشتم و پس از وقوع سیل قصد کمک به مردم سیل زده این منطقه را داشتم لذا با همکاری استانداری از طریق هلیکوپتر به منطقه سفر کردم و از مشکلات مردم فیلم گرفتم و این فیلم‌ها با هدف اطلاع رسانی از وضعیت منطقه، در شبکه استانی ایلام و شبکه های مجازی پخش شد. این شد که نهاد‌های خیریه و نهاد های سازمانی از جمله شبکه مستند با بنده طریق ارتباط گرفتند و از این طریق مدیر شبکه استانی لرستان از ما خواستند مستندی با موضوع وضعیت سیل در لرستان بسازیم اینجا بود یک مستند گزارشی تولید کردیم.

وی با طرح پرسش راجع به تعریف مستند بحران گفت: جا دارد در این جا بحث کنیم آیا در مستند بحران همین نوع بحران های طبیعی مد نظر است یا مستندهایی که نمایشگر بحران های فردی اجتماعی هستند نیز شامل این ژانر می‌شوند.

این ژانر، بحران مبارزه با فساد و بحران شفافیت را نیز دربرمی‌گیرد

در ادامه برنامه «حجت اله عدالت‌پناه» سازنده مستند «عملیات ویژه» گفت: بنده با نظر آقای رماوندی موافقم و باید یک تعریف از مستند بحران ارائه شود. زیرا بحران های غیرمترقبه مثل سیل و زلزله نیز خود بحران‌های فردی، اجتماعی و حتی امنیتی ایجاد می‌کنند. بنده نگاهم این است که آثار مبارزه با فساد هم مستند بحران هستند زیرا در شرایط سخت ساخته می‌شوند و مستند‌ساز وارد یک منطقه ممنوعه می‌شود؛ به عنوان مثال مستندهای داد و ترال از این نوع کارها بودند. به نظر بنده این ژانر بحران مبارزه با فساد، بحران شفافیت، بحران های حوادث غیر مترقبه و… را در دل خود جای می‌دهد.

ارائه تعریف از مستند بحران

«محمدرضا امامقلی» مستندساز و مسئول آموزش سفیر فیلم در تعریف مستندسازی بحران گفت: تعریفی که از مستند بحران به نظر بنده می‌رسد این است که وقتی سازوکارها از حالت طبیعی خودشان خارج بشوند و تعادلشان به هم بخورد بحران شکل گرفته است و برای نظم دادن به این بی‌نظمی نیاز به مداخله وجود دارد.

کارگردان باید دیدگاه خود را در اثر اعمال کند

علی سرو در بخش دوم صحبت های خود گفت: گاهی اوقات ممکن است یک اتفاق واحد در دو نقطه از جهان بیفتد و در یک جا کاملا معمولی تلقی شده و در جای دیگر منجر به بروز بحران شود و در خیلی موارد این رسانه است که به بحران دامن می‌زند. به نظر بنده برای نامیدن عنوان مستند روی یک اثر نمایشی صرف فیلم گرفتن از یک رخداد کافی نیست و لازم است برای ساخت یک مستند، کارگردان دیدگاه و ایدئولوژی خود را در اثر اعمال کند. به عنوان مثال در حادثه شهادت هادی باغبانی شبکه bbc از فیلم های گرفته شده توسط او یک مستند به نفع خود ساخت و به نفع خود کارگردانی کرد درحالی که او این فیلم ها را برای جبهه خودی ضبط کرده بود.

سرو با بیان برداشتی که از واژه بحران می شود گفت: معنایی که از واژه بحران به ذهن می‌رسد، مشکل غیر قابل حل است در حالی که باید از یک حادثه طبیعی مثل سیل یا زلزله بهره برداری اجتماعی یا رسانه ای بکنیم. به نظرم لازم هست روی این مساله صحبت کنیم که یک مستندساز می‌تواند چه تاثیری بر بحران داشته باشد. خیلی اوقات یک حادثه کوچک با ورود رسانه ها به بحران بزرگ تبدیل می‌شود و بالعکس این هم وجود دارد.

خالی گذاشتن عرصه مستند بحران، دست رسانه دشمن را باز می‌گذارد

عدالت پناه در بخش دوم صحبت های خود گفت: همیشه این طور نیست که مستندساز از آغاز تصویربرداری داستان داشته باشد بلکه در شرایط خلأ بعد از یک بحران که فوریت وجود دارد مستندساز باید برای فیلم برداری در منطقه حاضر شود یا در صحنه به قصه می‌رسد و یا بعدا روی میز تدوین قصه را پیدا می‌کند. در شرایط بحران نیاز به انواع روایت‌های مستند وجود دارد. به عنوان مثال در ابتدا شیوع کرونا ما حتی گزارش خبری مناسبی هم از کرونا نداشتیم و فشار رسانه‌ای غرب علیه ایران بود و ما را متهم می‌کردند از طرفی برای مستندساز و حتی پزشکان ما حادثه به کلی ناشناخته بود اما به تدریج زوایای بحران برای مستندساز روشن‌تر شد. این حضور ما در صحنه دارای ارزش است چه به صورت گزارش از حادثه باشد و چه از ابتدا داستانی پشت کار باشد زیرا خالی گذاشتن این عرصه دست رسانه دشمن را باز می‌گذارد.

در مستند بحران امکان طراحی یک فیلمنامه قبلی وجود ندارد

رماوندی در بخش دوم صحبت‌های خود گفت: به نظر بنده مستندساز می‌تواند راوی و منعکس کننده این جریان بحران باشد ولی ورود بیش از اندازه مستندساز در جریان بحران صحیح نیست. ذات مستند بحران این است که امکان طراحی یک فیلمنامه، قبل از ورود به حادثه، وجود ندارد اما در مواردی مثل کرونا که زمان وجود دارد می‌توان با خلاقیت و ایده ورود کرد.

رویکرد مستند بحران امداد طلبی یا امداد رسانی است

امامقلی در دومین قسمت از صحبت های خود با اشاره به کارکرد اجتماعی مستند بحران گفت: در دسته بندی مرسوم کارکرد اجتماعی مستند بحران، یا یک رویکرد عبرت پژوهی دارد یا کارکرد آموزشی دارد و یا کارکرد آن سرگرمی می‌باشد. اما فارغ از این دسته بندی کلاسیک به نظر بنده رویکرد مستند بحران امداد طلبی یا امداد رسانی است. در رویکرد امدادطلبی یک روایت بدون سوگیری از واقعه انجام می‌شود که هدف از آن امدادطلبی است مثلا گزارش فوریت‌های مورد نیاز منطقه بحران زده. ساخت آثاری با این رویکرد قطعا نیاز است خواه از ابتدا فیلمنامه داشته باشد و خواه بدون فیلمنامه اولیه ساخته شود زیرا آنچه مهم است داشتن مساله می‌باشد. رویکرد دوم، رویکرد امدادرسانی است؛ یعنی مستند فارغ از روایت اتفاق‌ها سعی می‌کند در همان منطقه یک اتفاقی را رقم بزند که جنبه امداد رسانی دارد. به عنوان مثال در زلزله کرمانشاه ما تلاش کردیم با ایجاد یک قطار بزرگ از بازی کودکان، سردی و تلخی حادثه زلزله را در نظر مردم منطقه بشکنیم. و یا اهدای تکه‌هایی از قالیچه های حرم امام رضا (ع) به کادر زحمتکش درمان در حادثه کرونا که در اثر کوتاه قالیچه سلیمان انجام شد.

اهمیت جهان‌بینی مستندساز

علی سرو جهان بینی مستند ساز را در اثر بسیار موثر دانست و گفت: این که مستندساز با چه دیدی به بحران نگاه می‌کند و اگر این جهان‌بینی نباشد ممکن است مستندساز، بحران بزرگتری بیافریند. آقای نعمت اله سعیدی در نقد یکی از مستند های بنده یک جمله گفته بودند که جالب توجه است: فاتحان تاریخ را سربازان تعیین نمی‌کنند، مستندسازان و راویان تعیین می‌کنند.

جهان‌بینی آوینی مطالبه رهبری بود

امامقلی در تایید صحبت های سرو گفت: به نظر بنده در همین مطالبه اخیر رهبری که فرمودند: «کاش کسانی بتوانند مثل شهید آوینی این جهاد عظیم و عمومی را روایت کنند»، به نظرم بیش از آن که شیوه روایگری آوینی مدنظر رهبری باشد، جهان‌بینی آوینی مدنظر آقا بود.

ضرورت تشکیل کانون مستندسازان بحران

عدالت پناه در بخش پایانی صحبت های خود گفت: به نظر من باید یک کانونی برای مستندسازان بحران ایجاد شود. و افرادی که خلاقیت، جسارت و سرعت عمل لازم برای تولید مستند بحران دارند و آموزش داده شوند تا از دل بحران یک روایت خوب در بیاورند.

علی سرو نیز در تایید ضرورت ایجاد یک کانون برای مستندسازی بحران گفت: گاهی سنگ اندازی و مانع تراشی در مسیر ساخت مستند بحران اتفاق می‌افتد و در آن لحظات بحرانی حتی مجوز های معمول هم از اعتبار ساقط می‌شوند.